Jednym ze sposobów na ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na klimat jest budowanie alternatywnych systemów żywnościowych opartych na zrównoważonej lokalnej produkcji i dystrybucji żywności. Takie systemy, dzięki zastosowaniu bardziej ekologicznych metod rolniczych oraz skróceniu dystansu między rolnikiem a konsumentem, pozwalają m.in. na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz lepszą ochronę zasobów naturalnych. Wśród alternatywnych modeli produkcji i dystrybucji żywności coraz większą popularność na świecie zyskuje tzw. RWS, czyli rolnictwo wspierane przez społeczność (ang. community supported agriculture — CSA).
RWS, czyli żywność od rolnika, którego znasz
Początki modelu RWS, polegającego na współpracy rolników z konkretną grupą osób zainteresowanych zdrową żywnością, sięgają lat 60. ubiegłego wieku. Pierwsze tego typu inicjatywy pojawiły się w Niemczech, Szwajcarii i Japonii, jako odpowiedź na falę urbanizacji i pogarszanie się warunków produkcji żywności na wsi. Budowanie partnerskich relacji między konsumentami a rolnikami stoi u podstaw tego typu kooperatyw. Konsumenci chcący otrzymywać zdrową i ekologiczną żywność opłacają działalność producentów z góry za cały sezon. W ten sposób obie strony zyskują pewność dostaw (po stronie konsumentów) i zbytu (po stronie rolników).
O co tak naprawdę chodzi?
RWS koncentruje się na produkcji wysokiej jakości żywności dla lokalnej społeczności, często stosując ekologiczne, biodynamiczne metody upraw lub permakulturę. Kluczowym elementem jest tutaj bliska współpraca producentów (rolników) i konsumentów. Dzięki wzajemnemu zaufaniu, grupa konsumentów zasila producentów zastrzykiem pieniędzy, poprzez opłatę z góry za całosezonowe dostawy wcześniej określonych rodzajów produktów (przeważnie warzyw i owoców). Dzięki temu gospodarstwa rolne nie muszą zabiegać o nowe rynki zbytu i mogą skupić się na produkcji wyłącznie dla wspierającej je społeczności.
Konsumenci i producenci wspólnie zgadzają się na określenie wysokości budżetu. Najczęściej to rolnicy dokonują niezbędnej wyceny kosztów (nasion, maszyn rolniczych, transportu, kosztów pracy). System posiada wiele wariacji. Różnice przebiegają głównie na poziomie konstrukcji budżetu rolniczego oraz sposobów dostarczania żywności. Społeczność, której zależy na zminimalizowaniu śladu ekologicznego, zwykle stara się nawiązać współpracę z gospodarstwami położonymi jak najbliżej miasta, w którym mieszka. Dystrybucja produktów wśród konsumentów może przybierać różnorodne formy. Najczęściej opiera się na systemie paczek — każde gospodarstwo domowe otrzymuje skrzynkę z porcją żywności, która rozdzielana jest w określonym dniu w punkcie (lub punktach) zbiorczych.
W wielu RWS-ach konsumenci angażują się także w pracę na roli. W zależności od ustaleń jest to albo systematyczna praca, która pozwala obniżyć koszty, albo praca mająca bardziej edukacyjny charakter — konsumenci odwiedzają gospodarstwo i mogą dowiedzieć się więcej o sposobach uprawy żywności.
Dzielenie się ryzykiem
RWS tworzy dogodne warunki działalności dla drobnych gospodarstw rolnych. Relacja między obiema grupami, zwykle zapośredniczona przez rynek, na którym główną motywacją jest zysk, zmienia się w osobisty, oparty na zaufaniu kontakt, w którym szacunek i obustronna opieka wypierają logikę rynkową. W ten model wpisana jest koncepcja nieobecna w zwykłych transakcjach handlowych. Konsumenci płacąc z góry, akceptują sytuację losową, w której z różnych przyczyn plony mogą nie osiągnąć zamierzonego poziomu.
Kontekst globalny
W szerszym kontekście celem RWS jest odwrócenie trendu zastępowania drobnych gospodarstw rolnych przemysłową produkcją żywności oraz zachowanie kulturowej i biologicznej różnorodności na wsi. W Polsce trend ten jest wyraźny — liczba gospodarstw rolnych w naszym kraju wyraźnie spadła i wynosi ok. 1,56 miliona, a ich średni obszar wzrósł z 7,4 ha do 8,6 ha. Kooperatywy spożywcze w ogóle, a model RWS w szczególności, mają szansę stać się realną alternatywą dla nieefektywnej oraz szkodliwej dla środowiska i klimatu przemysłowej produkcji żywności.
RWS Świerże Panki
Prawdopodobnie pierwszy w Polsce model rolnictwa wspieranego przez społeczność działa od wiosny 2012 roku w województwie mazowieckim. Na początku sezonu członkowie i członkinie społeczności spotykają się z rolnikami z gospodarstwa we wsi Świerże Panki, aby wspólnie ustalić jakiego typu produkty (tu: warzywa i owoce) będą uprawiane i dostarczane odbiorcom. Rolnicy przedstawiają także kosztorys określający niezbędne wydatki przypadające na dany sezon. Po ustaleniu szczegółów podpisywane są umowy cywilno-prawne między rolnikami a indywidualnym konsumentem.
Wraz z nadejściem pierwszych plonów pojawiają się pierwsze dostawy. Istnieją różne rozwiązania odnośnie dystrybucji. W RWS Świerże Panki za transport odpowiadają rolnicy. Natomiast w kooperatywie Garten Koop z Freiburga to konsumenci rozwożą żywność do punktów odbioru. Co ciekawe, jeżdżą przy tym na rowerach. W zależności od wielkości kooperatywy potrzebny jest jeden lub więcej punktów odbioru, który staje się też punktem spotkań członków spółdzielni.
W momencie dostarczenia produktów do konkretnego miejsca, wystarczy jedna osoba, która odbierze towar, zapisze informację dotyczącą ilości plonów i podzieli ją przez liczbę użytkowników/gospodarstw domowych. W taki sposób ustala się wielkość indywidualnego “koszyka” w ramach RWS Świerże Panki. Akcja rozładowywania towaru trwa krótko (około godziny), a o ustalonej porze do punktu odbioru przychodzą członkowie i członkinie RWS. Mają około 1,5h, aby swobodnie odważyć swój przydział. 4 sałaty, 2kg pomidorów, 15 cukinii, mięta, pietruszka itp. — każdy sam pakuje produkty do swojej torby, przez co zabieg rozdzielania przebiega sprawnie i nie wymaga obarczania tą funkcją jednej osoby. Więcej informacji o funkcjonowaniu RWS Świerże Panki znajdziecie na stronie:www.rws.waw.pl
Korzyści dla rolników i konsumentów
Podsumowując, RWS przynosi wiele korzyści zarówno rolnikom, jak i konsumentom. Ci pierwsi m.in.: oszczędzają czas i energię przeznaczoną na poszukiwanie odbiorców; otrzymują płatności na początku sezonu, co zapewnia płynność finansową i umożliwia niezbędne inwestycje; uniezależniają się od kredytów komercyjnych; mają możliwość poznania ludzi, dla których wytwarzają żywność; mogą otrzymać pomoc od konsumentów w pracach rolnych. Konsumenci natomiast: kupują świeże, pełnowartościowe i sezonowe produkty; dowiadują się, jak powstaje ich żywność (produkt spożywczy przestaje być anonimowy); znają terminy dostaw i oszczędzają czas dzięki rezygnacji z typowych zakupów; przynależą do społeczności; mogą zdobyć wiedzę na temat sposobu uprawiania żywności i pracy w gospodarstwie rolnym.
Powyższy artykuł został zredagowany na podstawie fragmentu poradnika “Czas na zmianę. Wybierz lokalność! Jak wspierać rolnictwo przyjazne przyrodzie i ludziom?”, który Polska Zielona Sieć wydała w 2012 roku. Z całością publikacji możecie zapoznać się tutaj. Zachęcamy do lektury!
Foto. Suzie’s Farm / flickr
żródło: dlaklimatu.pl